عفونت دستگاه تنفسی فوقانی
عفونت دستگاه تنفسی فوقانی ،مجرای دستگاه تنفسی شامل سینوس‌ها، مجرای بینی، حلق و حنجره است. این ساختارها هوایی را که نفس می‌کشیم، از خارج به نای و سرانجام به ریه‌ها هدایت می‌کنند تا تنفس انجام شود.
عفونت مجرا یا دستگاه تنفسی (URTI) نوعی فرایند عفونی در هر بخش تشکیل‌دهنده مسیر هوایی فوقانی است. عفونت ناحیه‌ای بخصوص از مجرای تنفسی می‌تواند به‌طور خاص نام‌گذاری شود، مثلا:
- رینیت: التهاب حفره بینی؛
- عفونت سینوسی (سینوزیت یا رینوسینوزیت): التهاب سینوس‌هایی که اطراف بینی قرار گرفته‌اند؛
- سرماخوردگی (نازوفارنژیت): التهاب سوراخ بینی، حلق، هیپوفارنکس، زبان کوچک و لوزه‌ها؛
- فارنژیت: التهاب حلق، زبان کوچک و لوزه‌ها؛
- اپی‌گلوتیت: التهاب بخش بالایی حنجره یا اپی‌گلوت؛
- لارنژیت: التهاب حنجره؛
- لارنگوتراکئیت: التهاب حنجره و نای؛
- تراکئیت: التهاب نای.
آیا عفونت دستگاه تنفسی فوقانی مسری است؟
بیشتر عفونت‌های دستگاه تنفسی عفونت‌های ویروسی خودبه‌خودتمام‌شونده هستند. گاهی اوقات ممکن است عفونت‌های باکتریایی موجب عفونت دستگاه تنفسی فوقانی شود. بیشتر اوقات عفونت دستگاه مسری است و می‌تواند با استنشاق قطره‌های تنفسی ناشی از سرفه و عطسه از فردی به فرد دیگر منتقل شود. همچنین اگر دست یا چیزهای دیگری که در معرض ویروس بوده‌اند با بینی یا دهان تماس پیدا کنند، عفونت های ویروسی می‌توانند منتقل شوند.
علت عفونت دستگاه چیست؟
این بیماری معمولا با حمله مستقیم ویروس یا باکتری مهاجم به پوشش داخلی (مخاط یا غشای مخاطی) مسیر هوایی فوقانی ایجاد می‌شود. برای اینکه عوامل بیماری‌زا (ویروس‌ها و باکتریها) به غشای مخاطی مسیر هوایی فوقانی حمله کنند، مجبورند با چندین سد فیزیکی و سیستم ایمنی مبارزه کنند.
مو در پوشش بینی به‌عنوان سدی فیزیکی عمل می‌کند و می‌تواند اجسام مهاجم را به دام بیندازد. علاوه‌براین مخاط مرطوب درون حفره بینی می‌تواند ویروس‌ها و باکتری‌هایی را که وارد مسیر هوایی فوقانی می‌شوند، جذب کند. همچنین ساختار‌های شبه‌موی کوچکی (به نام مژک) وجود دارند که نای را می‌پوشانند و مرتب هر نوع مهاجم خارجی را به‌سمت حلق حرکت می‌دهند تا درنهایت به درون مجرای گوارشی بلعیده و وارد معده شود.
علاوه بر این سدهای فیزیکی قوی در مجرای تنفسی فوقانی، سیستم ایمنی هم کار خودش را انجام می‌دهد تا با هجوم عوامل بیماری‌زا و میکرب‌هایی که وارد مسیر هوایی فوقانی می‌شوند، مبارزه کند. بافت‌های غده‌ای بالای گلو (آدنوئیدها) و لوزه‌ها که در مجرای دستگاه تنفسی فوقانی قرار گرفته‌اند، بخشی از سیستم ایمنی‌اند که به مبارزه با عفونت کمک می‌کنند. به‌واسطه فعالیت سلول‌های تخصص‌یافته، آنتی‌بادی‌ها و مواد شیمیایی درون این گره‌های لنفی، میکرب‌های مهاجم درون آنها به دام می‌افتند و درنهایت تخریب می‌شوند.
وجود این فرایند‌های دفاعی
ویروس‌ها و باکتری‌های مهاجم سازوکارهای مختلفی برای پایداری دربرابر تخریب ایجاد می‌کنند. گاهی اوقات سمومی تولید می‌کنند تا دستگاه ایمنی مختل شود یا شکل یا پروتئین‌های ساختاری خارجی خود را تغییر می‌دهند تا دستگاه ایمنی نتواند آنها را شناسایی کند (تغییر توانایی آنتی‌ژنی یا آنتی‌ژنیسیتی). ممکن است بعضی باکتریها عوامل چسبنده تولید کنند که به آنها اجازه می‌دهد به غشای مخاطی بچسبند و مانع ازبین‌رفتن آنها شوند.
همچنین عوامل بیماری‌زای گوناگون توانایی‌های مختلفی برای غلبه بر دستگاه دفاعی بدن و ایجاد عفونت دارند. علاوه‌براین موجودات مختلف از وقتی وارد بدن می‌شوند تا وقتی که علائم را بروز می‌دهند (دوره نهفتگی)، به زمان‌های مختلفی برای حمله نیاز دارند. بعضی از عوامل بیماری‌زای شایع برای عفونت دستگاه تنفسی فوقانی و دوره نهفتگی مربوط به آنها در ادامه آمده است:
تینو ویروس‌ها (Thinoviruses): یک تا پنج روز؛
استرپتوکوک گروه A: یک تا پنج روز؛
ویروس آنفولانزا و پاراآنفولانزا: یک تا چهار روز؛
ویروس سن‌سی‌شیال تنفسی (RSV): هفت روز؛
سیاه‌سرفه: هفت تا بیست‌ویک روز؛
دیفتری: یک تا ده روز؛
ویروس اپشتین ـ بار (EBV): چهار تا شش هفته.
علائم عفونت دستگاه تنفسی فوقانی چیست؟
معمولا عفونت دستگاه تنفسی فوقانی نتیجه سموم رها‌شده از عوامل بیماری‌زا و پاسخ التهابی ایجاد‌شده از دستگاه ایمنی برای مبارزه با عفونت است.
علائم شایع عفونت دستگاه تنفسی فوقانی معمولا شامل موارد زیر هستند:
- گرفتگی بینی؛
- آبریزش بینی (رینوره)؛
- ترشح بینی (ممکن است از شفاف به سفید تا سبز تغییر کند)؛
- مشکل در تنفس از بینی؛
- عطسه؛
- خارش یا درد گلو؛
- بلع دردناک (ادینوفاژی)؛
- سرفه (از تورم حنجره و آبریزش از عقب بینی)؛
- ضعف؛
- تب با درجه کم (بیشتر در کودکان شایع است).
سایر علائم با شیوع کمتر شامل موارد زیر هستند:
- بوی بد دهان؛
- کاهش توانایی بویایی (هیپوسمیا)؛
- سردرد؛
- تنگی نفس؛
- درد سینوس؛
- خارش و تری چشم (ورم ملتحمه)؛
- حالت تهوع؛
- استفراغ؛
- اسهال؛
- بدن درد.
علائم عفونت دستگاه تنفسی فوقانی معمولا بین ۳ تا ۱۴ روز طول می‌کشد. اگر علائم بیشتر از ۱۴ روز طول کشید، تشخیص جایگزین (سایر بیماری ها) مثل سینوزیت، حساسیت، ذات الریه یا برونشیت را می‌توان در نظر گرفت.
اگر علائم بعد از اولین هفته بدون آبریزش بینی، سرفه یا ورم ملتحمه بدتر شود، می‌توان فارنژیت باکتریایی (گلودرد ناشی از استرپتوکوک گروه A) را در نظر گرفت. به‌دلیل خطر گسترش تب روماتیسمی، به‌خصوص در کودکان، آزمایش سریع و شروع آنتی بیوتیک های مناسب اهمیت دارد.
اپی‌گلوتیت نوعی عفونت دستگاه تنفسی فوقانی در کودکان است که احتمالا با گلودرد ناگهانی، احساس توده در گلو، صدای خفه، سرفه خشک، بلع بسیار دردناک و هذیان‌گویی همراه باشد.
عفونت‌های دستگاه تنفسی در بخش پایین‌تر مجرای تنفسی فوقانی مانند لارنگوتراکئیت بیشتر با سرفه خشک، کوفتگی و ازدست‌دادن صدا ظاهر می‌شوند. سیاه‌سرفه، تهوع و درد دنده (براثر سرفه شدید) سایر علائم هستند.
عوامل خطر برای عفونت دستگاه چیست؟
بعضی از عوامل شایع را در زیر می‌خوانید:
- تماس فیزیکی یا نزدیک با شخص مبتلا به عفونت دستگاه تنفسی فوقانی؛
- شست‌‌وشوی نادرست دست‌ها بعد از تماس با فرد مبتلا به عفونت دستگاه تنفسی فوقانی؛
- تماس نزدیک با کودکان در محیط گروهی، مدارس یا مهدکودک‌ها؛
- تماس با گروهی از افراد درهنگام مسافرت با وسایل نقلیه‌ای مانند اتوبوس که محیط بسته‌ای دارند؛
- سیگار کشیدن یا قرارگرفتن در معرض دود سیگار (ممکن است عایق مخاطی را تخریب کند و مژک را از بین ببرد)؛
- حضور در مراکز درمانی، بیمارستان‌ها و خانه‌‌های سالمندان؛
- وضعیت ایمنیِ در معرض خطر (دستگاه ایمنی به‌خطرافتاده) مثل اچ‌آی‌وی (HIV)، پیوند اندام، نقص ایمنی مادرزادی و مصرف طولانی‌مدت استروئید؛
- ناهنجاری‌های آناتومی مثل تروما یا زخم صورت، ترومای مسیر هوایی فوقانی و پولیپ بینی.
در ادامه بخوانید:
