سرطان خون یا لوسمی یکی از انواع بسیار شایع سرطان است و کمتر کسی اسمش را نشنیده یا یکی از دوستان و آشنایانش به آن مبتلا نشده است. لوسمی چطور ایجاد می‌شود؟ چه علائمی و روش‌های درمانی دارد؟ در این مقاله به تمام این سؤالات پاسخ می‌دهیم. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
سرطان خون چیست؟
لوسمی سرطان سلول‌های خونی است. سلول‌های خونی شامل گلبول‌های قرمز یا آر‌بی‌سی (RBC)، گلبول‌های سفید یا دبلیو‌بی‌سی (WBC) و پلاکت‌ها می‌شود. گلبول‌های سفید توانایی مبارزه با عفونت‌ها را دارند و وقتی بدن به آنها نیاز دارد، به‌طور طبیعی رشد می‌کنند و تقسیم می‌شوند. لوسمی معمولا گلبول‌های سفید را درگیر می‌کند و مغز استخوان فرد مبتلا به این بیماری میزان بیشتری گلبول سفید تولید می‌کند که عملکرد مناسبی ندارند. بعضی از انواع سرطان خون در کودکان و بعضی در بزرگ‌سالان شایع‌تر است.
گلبول سفید بخش حیاتی سیستم ایمنی شماست و از بدن شما در برابر این عوامل خطرزا محافظت می‌کند:
- قارچ؛
- باکتری؛
- ویروس؛
- عوامل خارجی؛
- سلول‌های غیرطبیعی.
سرطان خون باعث می‌شود عملکرد گلبول‌های سفید طبیعی نباشد، به‌سرعت تقسیم شوند و در نهایت سلول‌های طبیعی را از بین ببرند.
گلبول‌های سفید بیشتر در مغز استخوان تولید می‌شوند، اما نوع خاصی از گلبول سفید در سایر قسمت‌های بدن تولید می‌شود، از جمله:
- طحال؛
- غده لنفی؛
- غده تیموس.
گلبول‌های سفید به‌محض تولیدشدن از طریق جریان خون و رگ‌های لنفی به سراسر بدن منتقل می‌شوند تا با عفونت موجود در بافت‌های بدن مبارزه کنند.
علائم سرطان خون
موارد زیر ممکن است از جمله علائم سرطان خون باشند:
- تب یا لرز؛
- عفونت مکرر؛
- خون دماغ مداوم؛
- بزرگی کبد یا طحال؛
- کاهش وزن ناخواسته؛
- خستگی و ضعف مداوم؛
- خونریزی و کبودی آسان؛
- لکه‌های قرمز روی پوست؛
- عفونت‌های مکرر یا شدید؛
- درد یا حساسیت استخوان؛
- نقاط قرمز روی پوست به‌صورت خون‌مردگی؛
- ورم گره‌های لنفی، به‌خصوص در گردن و زیر بغل؛
- تعریق بیش‌ازحد، به‌خصوص در شب که به عرق شبانه معروف است.
سرطان خون همچنین می‌تواند در اندام‌هایی که تحت‌تأثیر سلول‌های خونی قرار گرفته‌اند علامت ایجاد کند. مثلا اگر سرطان، سیستم عصبی مرکزی را درگیر کند می‌تواند علائم زیر را داشته باشد:
- سردرد؛
- گیجی؛
- تشنج؛
- حالت تهوع و استفراغ؛
- کاهش کنترل عضلانی؛
چگونگی انتشار سرطان به نوع لوسمی و نحوه تهاجم آن بستگی دارد.
لوسمی می‌تواند سایر بخش‌های بدن را هم درگیر کند، از جمله:
- قلب؛
- ریه‌ها؛
- کلیه‌ها؛
- بیضه‌ها؛
- دستگاه گوارشی.
انواع سرطان خون
شروع لوسمی می‌تواند حاد (شروع ناگهانی) یا مزمن (شروع آهسته) باشد.
لوسمی حاد
سلول‌های خونی غیرطبیعی، سلول‌های خونی نابالغ (بلاست) هستند. این سلول‌ها نمی‌توانند عملکرد طبیعی داشته باشند، سریع تقسیم می‌شوند و بیماری با سرعت زیادی وخیم می‌شود. این بیماری به درمان تهاجمی و به‌موقع نیاز دارد.
لوسمی مزمن
انواع مختلف لوسمی مزمن وجود دارد که در بعضی از آنها سلول زیاد و در بعضی از آنها سلول کم تولید می‌شود. لوسمی مزمن، سلول‌های خونی بالغ‌تر را درگیر می‌کند. این سلول‌های خونی آرام تکثیر و جمع می‌شوند و می‌توانند برای مدتی عملکرد طبیعی داشته باشند. بعضی اشکال لوسمی مزمن در ابتدا علامت اولیه ندارند و ممکن است برای سال‌ها تشخیص داده نشوند.
سرطان خون یا لوسمی بر اساس نوع سلول درگیر هم دسته‌بندی می‌شود.
لوسمی که در آن سلول‌های میلوئیدی درگیر باشد سرطان خون میلوئیدی یا میلوژنی نامیده می‌شود. سلول‌های میلوئیدی سلول‌های خونی نابالغی هستند که به‌طور طبیعی به گرانولوسیت یا مونوسیت تبدیل می‌شوند.
لوسمی که در آن لمفوسیت‌ها درگیر باشند سرطان خون لمفوسیتی نامیده می‌شود.
۴ نوع اصلی سرطان خون
- لوسمی میلوئیدی حاد یا ای‌ام‌ال (AML): لوسمی میلوئیدی حاد که شایعترین نوع سرطان خون است می‌تواند در کودکان و بزرگ‌سالان رخ دهد. نرخ زنده‌مانی ۵ساله در این نوع سرطان حدود ۲۹٫۵ درصد است.
- لوسمی لمفوسیتی حاد یا ای‌ال‌ال (ALL): این بیماری بیشتر در کودکان اتفاق می‌افتد. سالانه حدود ۶۰۰۰ ابتلا به این بیماری گزارش می‌شود. نرخ زنده‌مانی ۵ساله ALL حدود ۶۹٫۹درصد است.
- لوسمی میلوئیدی مزمن یا سی‌ام‌ال (CML): این بیماری بیشتر بزرگ‌سالان را درگیر می‌کند. سالانه حدود ۹۰۰۰ ابتلا به این بیماری گزارش می‌شود و نرخ زنده‌مانی ۵ساله این بیماری حدود ۷۰٫۶درصد است.
- لوسمی لمفوسیتی مزمن یا سی‌ال‌ال (CLL): این بیماری بیشتر روی افراد بالای ۵۰ سال اثر می‌گذارد و به‌ندرت در کودکان دیده می‌شود. سالانه حدود ۲۱۰۰۰ ابتلا به این بیماری گزارش می‌شود و نرخ زنده‌مانی ۵ساله آن حدود ۸۷٫۲درصد است.
لوسمی سلول مویی زیرمجموعه‌ای نادر از لوسمی لمفوسیتی مزمن است و اسم آن از ظاهر لمفوسیت‌های سرطانی در زیر میکروسکوپ گرفته شده است.
علت ابتلا به سرطان خون
محققان هنوز علت دقیق ابتلا به سرطان خون یا لوسمی را کشف نکرده‌اند و به نظر می‌رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در آن نقش داشته باشند. همچنین بعضی عوامل می‌توانند در پیشرفت سرطان نقش داشته باشند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سابقه خانوداگی ابتلا به لوسمی؛
- اختلال ژنتیکی مثل سندروم داون؛
- شیمی درمانی یا پرتودرمانی در گذشته برای درمان سایر سرطان‌ها؛
- سیگار کشیدن که خطر ابتلا به لوسمی میلوئیدی حاد را بیشتر می‌کند؛
- قرارگیری مداوم در معرض ماده شیمیایی بنزن که در سیگار وجود دارد؛
- سایر اختلالات سرطانی خون مثل سندروم میلودیسپلاستیک یا پری لوسمی.
آنچه باید قبل از مراجعه به پزشک بدانید
می‌توانید فهرستی مانند فهرست زیر تهیه کنید و هنگام مراجعه به پزشک، با او در میان بگذارید. سعی کنید یکی از آشنایان را با خود همراه کنید.
- آگاهی به نکاتی که باید رعایت یا محدود کنید؛
- یادداشت همه علائمی که دارید؛
- یادداشت اطلاعات شخصی مهم؛
- تهیه فهرستی از داروهای مصرفی؛
- یادداشت سؤالات مهم.
تشخیص لوسمی
اگر علائم نگران‌کننده یا فاکتورهای خطر خاصی دارید، ممکن است به لوسمی مشکوک شوید و پزشک سابقه پزشکی شما را بررسی کند و معاینات فیزیکی لازم را انجام بدهد.
با این حال لوسمی کاملا با معاینه تشخیص داده نمی‌شود و انجام آزمایش‌های زیر به تشخیص کمک می‌کند:
- نمونه‌برداری؛
- آزمایش خون؛
- عکس‌برداری.
تشخیص معمولا با بیوپسی مغز استخوان و آسپیراسیون (استنشاق) تأیید می‌شود.
آزمایش‌های لازم
آزمایشات مختلفی برای تشخیص لوسمی وجود دارد. شمارش کامل خون تعداد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها را مشخص می‌کند. مشاهده خون در زیر میکروسکوپ می‌تواند ظاهر غیرطبیعی سلول‌ها را مشخص کند.
بیوپسی بافتی از مغز استخوان و گره‌های لنفی می‌تواند برای بررسی لوسمی استفاده شود. این نمونه‌های کوچک می‌توانند نوع لوسمی و سرعت رشدش را مشخص کنند. بیوپسی از سایر اندام‌ها مثل کبد و طحال می‌تواند انتشار سرطان را نشان بدهد.
تعیین فاز یا مرحله سرطان
به‌محض تشخیص لوسمی مرحله آن مشخص می‌شود. فاز‌بندی میزان رشد و پیشرفت سرطان را نشان می‌دهد و به پزشک کمک می‌کند دورنمایی برایتان ترسیم کند.
- لوسمی میلوئیدی و لنفوسیتی حاد بر اساس شکل سلول‌ها در زیر میکروسکوپ و نوع سلول‌ها مرحله‌بندی می‌شوند.
- لوسمی لنفوسیتی حاد و مزمن بر اساس تعداد گلبول‌های سفید در زمان تشخیص دسته‌بندی می‌شوند.
- حضور گلبول‌های سفید نابالغ یا میلوبلاست‌ها در خون و مغز استخوان برای مرحله‌بندی لوسمی میلوئیدی حاد و مزمن کاربرد دارد.
ارزیابی پیشرفت سرطان
آزمایش‌های دیگری هم برای تعیین پیشرفت بیماری استفاده می‌شوند، مانند:
- تست عملکرد و سلامت کبد برای تعیین تأثیر سلول‌های سرطانی روی کبد؛
- آزمایش فلوسایتومتری دی‌ان‌ای (DNA) سلول‌های سرطانی و تعیین سرعت رشد آنها؛
- پونکسیون کمری که در آن یک سوزن باریک به مهره‌های کمری وارد می‌شود و پزشک مقداری مایع نخاعی را برمی‌دارد و برای بررسی انتشار سرطان به سیستم عصبی مرکزی استفاده کند؛
- تصویربرداری مثل اشعه ایکس، سونوگرافی یا سی‌تی اسکن به پزشک کمک می‌کند آسیب‌های ناشی از لوسمی به سایر اندام‌ها را بررسی کند.
درمان لوسمی
معمولا هماتولوژیست آنکولوژیست لوسمی را درمان می‌کند. این گروه از پزشکان در زمینه اختلالات خون و سرطان تخصص دارند. درمان بیماری به نوع بیماری، میزان پیشرفت آن، سلامت عمومی بیمار و سابقه پزشکی او بستگی دارد.
بعضی از انواع سرطان خون آهسته پیش می‌روند و به درمان فوری نیاز ندارند. با این حال درمان لوسمی معمولا شامل یک یا چند مورد از فهرست زیر می‌شود:
- شیمی‌درمانی: از داروهایی برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. بر اساس نوع بیماری، ممکن است فرد مبتلا یک دارو یا ترکیبی از داروهای مختلف را دریافت کند.
- پرتودرمانی: در این روش از پرتوهایی با انرژی بالا برای تخریب سلول‌های سرطانی و مهار رشد آنها استفاده می‌شود. پرتودرمانی می‌تواند در یک ناحیه خاص یا برای کل بدن استفاده شود.
- پیوند سلول بنیادی: در این روش مغز استخوان بیمار با مغز استخوان سالم جایگزین می‌شود. این مغز استخوان می‌تواند از خود فرد (پیوند اتولوگ) یا از فرد اهداکننده (پیوند آلوژن) باشد. این فرایند پیوند مغز استخوان نامیده می‌شود.
- درمان بیولوژیک یا ایمنی‌درمانی: این روش به سلول‌های ایمنی شما کمک می‌کند سلول‌های سرطانی را شناسایی و به آنها حمله کنند.
- مهندسی سلول‌های ایمنی برای مبارزه با لوسمی: نوعی درمان تخصصی به‌نام گیرنده آنتی‌ژن کایمری تی سل یا به‌اختصار کار-تی سل (CAR-T cell) است که در آن سلول‌های تی مبارزه‌کننده با میکروب را می‌گیرند، آنها را برای مبارزه با عفونت مهندسی می‌کنند و دوباره به بدن برمی‌گردانند. درمان کار-تی سل می‌تواند برای انواع خاصی از لوسمی استفاده شود.
- درمان هدفمند: در این روش از داروهایی استفاده می‌کنند که باعث آسیب‌پذیری سلول‌های سرطانی می‌شوند، مثلا ایماتینیب دارویی هدفمند است که معمولا برای لوسمی میلوئیدی مزمن استفاده می‌شود.
- کارآزمایی بالینی: در این حالت، روش‌های جدید درمان سرطان ارزیابی می‌شوند. کارآزمایی بالینی می‌تواند به فرد مبتلا شانس درمان سرطان در مراحل انتهایی را بدهد، اما فواید و مضرات آن مشخص نیست. پس در این باره با پزشک مشورت کنید.
- جراحی: اگر طحال از سلول‌های سرطانی پر شود و به اندام‌های مجاور فشار وارد کند، ممکن است پزشک آن را با جراحی بردارد. به این روش اسپلنکتومی می‌گویند.
دورنمای بلندمدت
دورنمای بلندمدت برای افراد مبتلا به سرطان به نوع بیماری و مرحله تشخیصی آن بستگی دارد. تشخیص زودهنگام لوسمی و درمان سریع‌تر شانس بازگشت را افزایش می‌دهد.
بعضی عوامل مثل سن بالا، سابقه اختلالات خونی و جهش‌های کروموزومی می‌توانند دورنمایی منفی ایجاد کنند.
مرگ‌های ناشی از لوسمی از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۸ سالانه حدود ۱٫۷درصد بود و نرخ زنده‌مانی ۵ساله از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ به چیزی حدود ۶۵درصد رسید. البته این آمار مربوط به همه گروه‌های سنی و شامل همه انواع لوسمی است و برای هر کسی قابل‌استناد نیست. به یاد داشته باشید که موقعیت هر فرد متفاوت است و در این باره باید با پزشک مشورت کنید.
مقابله با بیماری و روش‌های حمایتی
تشخیص لوسمی می‌تواند ویرانگر باشد. برای مقابله با این پریشانی می‌توانید:
- به‌اندازه کافی درباره لوسمی مطالعه کنید تا تصمیمات درستی بگیرید؛
- فردی را برای صحبت‌کردن پیدا کنید تا از امیدها و ترس‌هایتان با او حرف بزنید؛
- روابط نزدیک‌تری با خانواده و دوستان برقرار کنید و از حمایت‌های عاطفی آنها بهره بگیرید؛
- از خودتان مراقبت کنید. علاوه بر درمان سرطان، برای چیزهای دیگر مثل یوگا، آشپزی و انجام کارهای موردعلاقه‌تان هم وقت بگذارید.
سؤالات رایج درباره سرطان خون
لوسمی شایعترین سرطان در کودکان است؟
بله. تقریبا از هر ۳ کودک مبتلا به سرطان یکی مبتلا به سرطان خون است، به‌خصوص لوسمی لمفوسیتی حاد.
می‌توان بعضی از انواع لوسمی را در کودکان درمان کرد؟
بله. هدف اصلی درمان سرطان خون تخریب سلول‌های سرطانی است تا سلول‌های طبیعی بتوانند ایجاد شوند و عملکرد مناسب خود را داشته باشند. زمانی که کودکان به مدت ۵ سال از سرطان دور باشند، یعنی بیماری آنها درمان شده است.
جدیدترین روش درمان سرطان خون چیست؟
پیوند مغز استخوان. در این روش سلول‌های آسیب‌دیده مغز استخوان با سلول‌های جدید جایگزین می‌شوند.
سرطان خون در مردان از زنان شایع‌تر است؟
بله. ۴ نوع اصلی سرطان خون وجود دارد. نوع لوسمی لمفوسیتی حاد در کودکان شایع‌تر است و بقیه انواع آن در مردان شیوع بیشتری دارد.
چطور می‌توان خطر ابتلا به سرطان خون را کاهش داد؟
راه‌های پیشگیری از ابتلا به این بیماری، به‌خصوص در کودکان، مشخص نیست. با این حال، سیگارکشیدن مهم‌ترین عامل ابتلای بزرگ‌سالان است. پس با ترک سیگار می‌توان احتمال ابتلا به بیماری را کاهش داد.
بیشتر بخوانید:
